BURSA AMERİKAN KOLEJİ NEDEN KAPATILDI?

Müslüman Türk kız öğrencilerin okul bahçesinde vaftiz edilmesine kadar varan misyonerlik faaliyetleri hem Bursa Amerikan Koleji’nin kapatılmasına hem de Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez Amerika Birleşik Devletleri karşıtı kamuoyunun oluşmasına neden oldu. Müslüman öğrencilerin din değiştirmesi için uğraşan okul müdiresi ve bazı öğretmenler hapis ve para cezası alırken, olay dönemin tüm gazetelerinde manşete taşındı.

Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Boston Eyaleti merkezli faaliyet gösteren ve Amerikan Board adıyla tanınan (ABCFM) Misyoner Teşkilatı tarafından 1854 yılında kurulan Bursa Amerikan Koleji, Türk kız öğrencilerin Hıristiyanlaştırılması faaliyetleriyle 1920’li yıllarda gündeme oturdu. 1927-28 eğitim-öğretim yılında Kamran, Nemika, Muadelat ve Seniha adlı 4 kız öğrencinin okulun misafirhanesinde vaftiz edilmesiyle patlak veren olayı, dönemin gazeteleri manşetten verdi. Ve Bursa Amerikan Koleji kapatıldı.

Bursa Amerikan Koleji, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e miras kalan eğitim kurumlarındandı. İlk yıllarında Ermeni ve Rum azınlıkların çocuklarının okuduğu okulda, Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte genellikle Türk çocukları eğitim görmeye başlamıştı. 1923 yılında 47 öğrencisinden 38’i Türk olan okulda, 1924’te ise 120 öğrenciden sadece birisi Türk değildi. 1925’te 138 öğrencinin 132’si, 1926’da 195 öğrencinin 142’si Türk’tü. Okulun kapatıldığı 1927-1928 öğretim yılında ise 120 öğrenciden sadece birisi Türk değildi.  

MİSYONERLİK FAALİYETLERİ

Misyonerlik faaliyetleriyle ilgili olaylar, okulun kapatıldığı 1927-28 öğretim döneminden önce de zaman zaman çeşitli yayınlarda yer buldu. Bursa’da o zaman Kayabaşı olarak bilinen bugünkü Kocanaip Mahallesi’nde bulunan okuldaki misyoner faaliyetleri ile ilgili farklı dönemlerde kayıtlara rastlanabiliyor. Örneğin 1919’da okulda eğitim gören 4 Türk kız öğrencinin, bir Ermeni tarafından vaftiz edilmek amacıyla İstanbul'daki Amerikan Konsolosluğu’na götürüldüğü ancak kızların şikayeti üzerine kurtuldukları kayıtlarda geçiyor. Yine 1925 yılından itibaren okulun arka bahçesinde kız öğrencilere telkinlerde bulunulduğu ve ayin yaptırıldığı, dönemin yayın kuruluşlarında yer aldı. Okulda İngilizce şarkı diye çocuklara İncil’den ilahiler ezberletildiği, yine çocuklara hediye olarak Teslis ve Hristiyan inancını anlatan kitaplar dağıtıldığı iddiaları gazete sayfalarına taşındı.

HİLAFET’İN HIRİSTİYAN DÜNÜRÜ

Bursa Amerikan Koleji’nde Hıristiyan olduğu iddia edilen ve 1928’deki din değiştirme olaylarında adı sıkça geçen kişilerden birisi Pakize Tarzi idi. O dönem İstanbul Tıp Fakültesi 2. sınıf öğrencisi olan Pakize, ilginç bir yaşam öyküsüne sahip. Halep’te 1910 yılında doğan Pakize, ailesi ile birlikte önce Adana’ya, sonra da Konya’ya göç etti. Burada çıkan bir isyanda kız kardeşinin öldürülmesi üzerine Bursa’ya yerleşti. Lise eğitimini Amerikan Koleji’nde tamamlayan Pakize, daha sonra İstanbul Tıp Fakültesi’nde eğitim almaya başladı. 1932’de fakülteden mezun olan Pakize, 1935 yılında Afgan Kraliyet ailesinden Fettah Tarzi ile evlendi. Bir süre Roma’da yaşayan çift tekrar İstanbul’a döndü. 1949’da İstanbul’da Türkiye’nin ilk kadın doğum kliniğini kuran Pakize Tarzi, aynı zamanda boğazı yüzerek geçen ilk kadın unvanının da sahibi. Pakize Tarzi’nin kızlarından Zeynep ise ‘Son Osmanlı’ olarak nitelendirilen Ertuğrul Osman Osmanoğlu ile evlendi ve Pakize Tarzi iki hanedana da akraba oldu. Pakize Tarzi’nin 1928’de arkadaşı Sabiha ile birlikte Müslüman Türk kızlarını Hristiyanlaştırma faaliyetlerinde rehberlik yaptığı ise mahkeme tutanaklarına ve sonrasında 28 Ocak 1928 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’ne yansıdı.

‘UYANIK YAVRULAR’

Bursa Amerikan Koleji’nde 1927-28 eğitim-öğretim yılında patlak veren olay hem Türkiye’de büyük bir infial uyandırdı hem de ilk defa Amerikan karşıtlığına yol açtı. Kamran, Nemika, Muadelat ve Seniha adındaki 4 Müslüman Türk kız öğrenci, okulun misafirhanesinde vaftiz edildi ve bu olayın duyulmasıyla kolejdeki misyonerlik faaliyetleri ayyuka çıktı. Okul Müdiresi Jeannie L. Jillson ile öğretmenler Edith Sanderson, Sinayi, Miss Person ve Miss Dey’in faaliyetlerinden rahatsızlık duyan bazı öğrenciler, okulda görev yapan Türk öğretmenlere durumu anlattı ancak bir sonuç alamayınca ‘Uyanık Yavrular’ isimli bir kulüp kurdu. Ferhande, Şahande, Nebahat, Nevin, Leman, Nihal, Münevver, Nermin, Mediha, Afet, Vedia ve Melek isimlerindeki bu öğrenciler Hıristiyanlaşan arkadaşlarının günlüklerini ele geçirdiler ve birer dilekçe yazarak bu durumu dönemin Maarif Müdürü Sıdkı Bey’e bildirdiler. Sıdkı Bey’in, Maarif Müfettişi Necib Bey’i olayı soruşturmakla görevlendirmesiyle birlikte de Bursa Amerikan Koleji’nin kapanmasına kadar giden süreç başlamış oldu.

MİSYONERLERE HAPİS CEZASI

Bursa Amerikan Koleji, soruşturma sonucunda 30 Ocak 1928’de kapatıldı. Bu olayın duyulmasıyla başta öğrenci velileri olmak üzere yurt çapında misyoner faaliyetlere yönelik tepkiler çığ gibi arttı. Henüz okul kapanmadan 25 öğrenci okulu terk etti, veliler öğrencilerini okuldan aldı, gazetelerde bu olayla ilgili çok sayıda haber ve yazı yayınladı. Maarif Vekâleti’nin şikayeti üzerine Okul Müdiresi Jilson, öğretmenlerden Dey ve Sanderson hakkında dava açıldı ve 13 Şubat 1928’de Bursa Sulh Ceza Mahkemesi’nde davanın ilk duruşması görüldü. Duruşmaları çok sayıda Türk ve Amerikan basın mensubu da yakından takip etti ve mahkeme 30 Nisan 1928’de sonuçlanan davada Okul Müdiresi Jilson, öğretmenlerden Dey ve Sanderson’a 3 Lira para ve 3 gün hafif hapis cezası verdi.

TÜRKİYE’DEN TEPKİ YAĞDI

Dönemin Akşam Gazetesi Başyazarı Necmeddin Sadak ‘Hristiyan Olan Kızlar’ başlıklı yazsında “Tarihiyle, ananeleriyle, abideleriyle Müslümanlığın bütün güzelliklerini her an telkin eden Bursa’da dört kızın Hristiyan olması hayret verici bir cüret” diyerek, olaya tepki gösterdi. Sadak, yazısında, Türk toplumunun taassup sahibi bir millet olmadığını, buna rağmen din değiştirme olaylarının milli duygu ve kültürümüze bir saldırı olarak gördüğünü ifade etti.  Bursa'daki olayın, yabancı mektep denilen facianın neticelerinden sadece biri olduğunu yazan Sadak, yabancı okullarının sadece dine değil, bütün kültüre etki ettiğini belirterek, Türk çocuklarını kendi vatanlarında zehirleyen bu kurumlardan derhal kurtulmak gerektiğini savundu.

Milli Mecmua yazarlarından Mehmet Halil de, bu okulların hayır için açılmadıklarını kaydettiği yazısında, “Bunların öğretiminde irfana hizmet aramak beyhudedir. Bu okulların gayeleri kültürümüz ve milletimize tecavüz, çocuklarımızı hüviyeti belirsiz, acayip birer kukla haline getirerek istikbalimizi tehdit etmekten ibarettir” diyerek olaya tepki gösterdi.

ABD Ankara Büyükelçisi

 Joseph C. Grew

AMERİKA’NIN TEPKİLERİ

Dönemin Amerika Büyükelçisi Grew, Türk Hükümetinin olaya milliyetçiliğe aykırı bir tavır olarak baktığını ve bundan dolayı tepki gösterdiğini aktararak, “Bu olay Amerika’da kötü bir etki yarattı. Özellikle kilise çevresinde ve kadın kuruluşları arasında çok olumsuz bir izlenim oluşturdu. Türkiye'nin muhaliflerine çok iyi bir koz olmuştur” dedi. Daha sonra İsmet Paşa ile görüşen Grew, Amerika’da Türk aleyhtarı bir kamuoyu oluştuğu tehdidi ile Amerika’daki olumsuz havanın dağıtılması için öğretmenlerin beraat ettirilmesi, Talas ve Maraş’taki Amerikan kolejlerinin açılmasına izin verilmesi ve Amerika aleyhindeki basın kampanyasının sonlandırılmasını istedi.